Ngăn chặn lừa đảo trên không gian mạng: cần sự chung tay

Mặc dù cơ quan chức năng rất quyết liệt vào cuộc, nhưng tình trạng lừa đảo trên không gian mạng, tội phạm công nghệ cao vẫn diễn ra với số vụ lừa đảo ngày càng tăng cao, gây hậu quả nghiêm trọng về tài sản và khiến người dân lo lắng.

Không gian ảo – thiệt hại thật

Trong thời đại công nghệ số phát triển mạnh mẽ như hiện nay, không gian mạng đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày. Tuy nhiên, sự phát triển này cũng kéo theo nhiều vấn đề nghiêm trọng, trong đó lừa đảo trên không gian mạng là một trong những hình thức tội phạm đang ngày càng gia tăng và trở nên tinh vi hơn.

Theo khảo sát gần đây nhất của Hiệp hội An ninh mạng quốc gia, năm 2024, thiệt hại do lừa đảo trực tuyến ước tính lên đến 18.900 tỷ đồng. Trung bình, cứ 220 người dùng điện thoại thông minh, thì có 1 người trở thành nạn nhân của các hình thức lừa đảo, tương ứng với tỷ lệ 0,45%. Số nạn nhân bị lừa đảo lớn nhưng số người có thể lấy lại được tiền rất nhỏ. Khi bị mắc bẫy lừa đảo, mặc dù 88,98% người dùng cho biết, họ đã ngay lập tức cảnh báo, trao đổi với người thân, bạn bè nhưng chỉ có 45,69% người được hỏi trả lời có báo cáo với cơ quan chức năng, đây là tỷ lệ khá thấp.

Đề cập đến các hình thức lừa đảo phổ biến hiện nay, Luật sư Nguyễn Thanh Hà, Chủ tịch Công ty luật SBLAW cho biết: “Hình thức tấn công người dùng Internet của các đối tượng lừa đảo rất đa dạng và tinh vi. Điển hình như, kêu gọi người dân tham gia vào các sàn đầu tư ảo; lập các app cho vay tiền; giả danh cơ quan Nhà nước, cơ quan công an; đóng giả luật sư… Các hình thức lừa đảo này với muôn hình vạn trạng, từ cổ điển đến cập nhật các hình thức từ nước ngoài…”.

Không chỉ tạo ra các kịch bản tinh vi, đối tượng lừa đảo đã sử dụng nhiều công nghệ hiện đại như: công nghệ deepfake để tạo video, giọng nói giả mạo; ứng dụng công cụ tự động (chatbot) để giao tiếp liên tục với nạn nhân; dùng phần mềm chuyên dụng trên máy tính để thực hiện cuộc gọi viễn thông, tiếp cận nhiều người cùng một lúc… Việc sử dụng ứng dụng công nghệ cao khiến nhiều nạn nhân khi tiếp xúc các nội dung giả mạo đã không phân biệt được thật – giả, dẫn tới dễ bị mắc lừa. Trong khi đó, kẻ lừa đảo thường khai thác tâm lý tham lam, nhẹ dạ cả tin của nạn nhân để thực hiện hành vi vi phạm pháp luật.

Lừa đảo trên không gian mạng không chỉ đơn thuần là những chiêu trò lừa gạt mà còn là một vấn đề phức tạp liên quan đến nhiều khía cạnh như tâm lý con người, công nghệ thông tin và pháp luật. Một trong những nguyên nhân chính dẫn đến sự gia tăng của lừa đảo trên không gian mạng là sự thiếu hiểu biết của người dùng về các biện pháp bảo mật thông tin. Nhiều người vẫn còn chủ quan, không cẩn trọng trong việc bảo vệ thông tin cá nhân, dẫn đến việc dễ dàng trở thành nạn nhân…

Giải pháp đồng bộ, chung tay vào cuộc

Dự báo, năm 2025, tình trạng lừa đảo trực tuyến có thể sẽ gia tăng do sự bùng nổ của công nghệ mới như: trí tuệ nhân tạo (AI), công nghệ chuỗi khối (Blockchain), điện toán lượng tử… Ông Vũ Ngọc Sơn, Trưởng ban Công nghệ, Hiệp hội An ninh mạng quốc gia – NCA nhận định: “Tấn công có chủ đích – APT, tấn công bằng mã độc mã hóa dữ liệu tống tiền – ransomware nâng cấp và tấn công thiết bị IoT sẽ là 3 xu hướng tấn công mạng mà các cơ quan, tổ chức, DN cần đặc biệt lưu ý thời gian tới”.

Vì vậy, để phòng ngừa lừa đảo trên không gian mạng, cần có sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng, DN và người dùng. Cụ thể, các cơ quan chức năng cần có sự đầu tư phát triển công nghệ AI và các công nghệ khác để phát hiện và ngăn chặn các hoạt động lừa đảo một cách hiệu quả hơn; hoàn thiện khung pháp lý về an ninh mạng, tăng cường xử lý nghiêm các hành vi lừa đảo trực tuyến; tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục người dân về các hình thức lừa đảo và cách phòng tránh…

Về phía các tổ chức, DN, cần nâng cấp hệ thống bảo mật, đồng thời cung cấp các công cụ hỗ trợ người dùng trong việc nhận diện nguy cơ lừa đảo. “Các cơ quan, tổ chức cần chủ động xây dựng và duy trì hệ thống an ninh mạng mạnh mẽ: cập nhật phần mềm và hệ thống định kỳ, trang bị các giải pháp an ninh mạng cơ bản như tường lửa, phần mềm diệt virus, sao lưu dữ liệu dự phòng. Đặc biệt, cần liên tục nâng cao nhận thức, kỹ năng an ninh mạng cho đội ngũ quản trị, vận hành hệ thống; tổ chức đào tạo, diễn tập an ninh mạng định kỳ; tham gia các liên minh, hiệp hội an ninh mạng để tận dụng nguồn lực tổng hợp của quốc gia…” – ông Vũ Ngọc Sơn nhấn mạnh.

Đối với người dùng, cần nâng cao ý thức cảnh giác, thường xuyên cập nhật kiến thức về an toàn thông tin cũng như chia sẻ kinh nghiệm với nhau để tạo thành một cộng đồng mạng an toàn. Ngoài ra, biện pháp đơn giản nhưng hiệu quả đầu tiên mà người dùng nên chú ý là tuyệt đối không cung cấp thông tin cá nhân cho những nguồn không đáng tin cậy, không tham gia vào các chương trình đầu tư không rõ ràng.

Trong trường hợp mắc phải “bẫy” lừa đảo, việc báo cáo với cơ quan chức năng là rất cần thiết để bảo vệ quyền lợi của bản thân và ngăn chặn các hành vi phạm pháp. Bởi, việc này sẽ giúp cơ quan chức năng có thông tin kịp thời để điều tra, thu thập bằng chứng, từ đó tăng khả năng truy bắt và xử lý các đối tượng lừa đảo. Mặt khác, việc báo cáo cũng có thể giúp người bị hại phục hồi một phần hoặc toàn bộ tài sản bị chiếm đoạt, đặc biệt khi cơ quan chức năng can thiệp sớm và phong tỏa được tài sản liên quan.

Trên thực tế, mỗi vụ lừa đảo được báo cáo sẽ góp phần xây dựng cơ sở dữ liệu về các chiêu trò, phương thức hoạt động của các đối tượng, từ đó cảnh báo cộng đồng, ngăn ngừa các đối tượng tiếp tục thực hiện hành vi lừa đảo, gây thiệt hại cho nhiều người khác. Do đó, báo cáo không chỉ bảo vệ cá nhân mà còn đóng góp vào xây dựng một môi trường mạng an toàn, minh bạch, lành mạnh hơn cho cộng đồng.

Lừa đảo trên không gian mạng là một vấn đề nghiêm trọng và cần sự chung tay của toàn xã hội để giải quyết. Chỉ khi mỗi cá nhân, DN và cơ quan chức năng đều có ý thức và trách nhiệm, mới có thể tạo ra một môi trường mạng an toàn và lành mạnh cho tất cả mọi người.