Tăng thuế thuốc lá để giảm chi phí y tế và thúc đẩy phát triển

Năm 2025, Việt Nam đặt mục tiêu tăng trưởng rất cao, điều này vừa là động lực cho việc cải tổ, nhưng cũng đối mặt với không ít khó khăn và thách thức trong việc đưa ra các quyết sách quan trọng nhất, đặc biệt trong bối cảnh sau đại dịch và suy giảm kinh tế toàn cầu hiện nay.

Bằng cách giảm tỷ lệ tiêu thụ thuốc lá thông qua việc tăng thuế, chính phủ có thể giảm gánh nặng chi phí y tế cho quốc gia, giúp các nguồn lực được sử dụng hiệu quả hơn cho các mục tiêu phát triển khác.

Ngoài mục tiêu phát triển kinh tế đầy tham vọng, Việt Nam còn là quốc gia cam kết mạnh mẽ trong thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững thông qua việc ban hành các chiến lược phát triển bền vững, như định hướng chiến lược phát triển bền vững Việt Nam năm 2004, Chiến lược phát triển bền vững Việt Nam giai đoạn 2011-2020 và Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện Chương trình nghị sự 2030 vì sự phát triển bền vững.

Thuế tiêu thụ đặc biệt không chỉ là công cụ tài chính mà còn là biện pháp quan trọng để điều chỉnh hành vi tiêu dùng, giảm sự phụ thuộc vào các sản phẩm có hại và khuyến khích người dân chuyển sang các lựa chọn tiêu dùng lành mạnh hơn.

Điều này không chỉ có lợi cho sức khỏe cộng đồng mà còn tạo điều kiện cho các ngành công nghiệp sản xuất và dịch vụ khác phát triển, từ đó đóng góp vào tăng trưởng kinh tế bền vững.

Bằng cách giảm tỷ lệ tiêu thụ thuốc lá thông qua việc tăng thuế, chính phủ có thể giảm gánh nặng chi phí y tế cho quốc gia, giúp các nguồn lực được sử dụng hiệu quả hơn cho các mục tiêu phát triển khác.

Báo cáo mới nhất của WHO (2024) cho biết chi phí y tế và kinh tế hàng năm của việc sử dụng thuốc lá ở Việt Nam ước tính lên tới 108 nghìn tỷ đồng (khoảng 4,5 tỷ USD), tương đương 1,14% GDP (dựa trên số liệu năm 2022). Con số này lớn hơn nhiều so với đóng góp của nguồn thu thuế thuốc lá cho ngân sách quốc gia.

Một trong những mục tiêu quan trọng của việc tăng thuế thuốc lá là bảo vệ sức khỏe cộng đồng, giảm tỷ lệ hút thuốc và các bệnh lý liên quan đến thuốc lá. Sức khỏe người dân là một yếu tố quan trọng trong sự phát triển bền vững của nền kinh tế.

Khi sức khỏe cộng đồng được bảo vệ, chi phí y tế sẽ giảm, người lao động sẽ khỏe mạnh hơn và có năng suất làm việc cao hơn, đóng góp vào sự phát triển kinh tế dài hạn.

Tính toán của WHO cho thấy với phương án 2 của Bộ Tài chính đưa ra trong dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt, nếu năm 2026 tỷ lệ thuế là 75% cộng với mức thuế tuyệt đối là 5.000 đồng/bao, mỗi năm sau mức thuế tuyệt đối tăng thêm 1.000 đồng/bao và đến năm 2030, thuế tăng lên 10.000 đồng/bao sẽ giúp giảm 2,9 điểm phần trăm tỷ lệ người trưởng thành hút thuốc vào năm 2030 so với năm 2020 và đóng góp thêm 21,8 nghìn tỷ đồng tăng thu ngân sách.

Tuy nhiên, cũng theo tính toán của WHO thì để đạt được mục tiêu của Chiến lược quốc gia về phòng chống tác hại của thuốc lá, ngoài mức thuế tỷ lệ 75%, mức thuế tuyệt đối cần thiết áp dụng đến năm 2030 là 15.000 đồng/bao và ngân sách nhà nước có thể tăng thu thêm 29 nghìn tỷ đồng.

Trong khi các công ty thuốc lá luôn tìm cách trì hoãn việc tăng thuế với lý lẽ việc này có thể làm tăng buôn lậu thuốc lá. Tuy nhiên, theo thống kê, tiêu thụ thuốc lá lậu ở Việt Nam ước tính giảm từ 20,7% năm 2012 xuống còn 13,7% vào năm 2017, được xác định là nhờ các nỗ lực tăng cường thực thi chống buôn lậu mạnh hơn.

Đây cũng là một trong những giai đoạn mà Việt Nam đã tiến hành điều chỉnh tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với các sản phẩm thuốc lá. Việc trì hoãn tăng thuế sẽ càng làm trầm trọng thêm tình trạng hút thuốc tại Việt Nam, đặc biệt đối với nhóm đối tượng thanh thiếu niên khi mà Nghị quyết về việc cấm thuốc lá điện tử/thuốc lá nung nóng đã được Quốc hội ban hành thì việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với các sản phẩm thuốc lá truyền thống là cần thiết để có thể ngăn chặn việc gia tăng tỷ lệ hút thuốc.

Tăng thuế thuốc lá là một phần của chiến lược phát triển bền vững, nơi các chính sách không chỉ tập trung vào tăng trưởng kinh tế ngắn hạn mà còn hướng đến bảo vệ và phát triển xã hội trong dài hạn.

Các kịch bản mô phỏng tác động của việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với các sản phẩm thuốc lá được thực hiện bởi nhóm nghiên cứu đến từ Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) đều cho thấy việc tăng thu thuế tiêu thụ đặc biệt từ thuốc lá sẽ đảm bảo khả năng chi trả cho các sáng kiến phát triển bền vững (SDG) mới và đặc biệt giúp giảm tỷ lệ hộ nghèo và giảm tỷ lệ bất bình đẳng thu nhập.

Một quốc gia với một cộng đồng khỏe mạnh sẽ có nền kinh tế vững mạnh hơn, vì vậy, việc tăng thuế thuốc lá là một bước đi đúng đắn trong việc thúc đẩy sự phát triển bền vững.

Ông Nguyễn Anh Dương, Trưởng ban Nghiên cứu Tổng hợp, Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM) cho biết, Việt Nam cần vững tin rằng tăng thuế tiêu thụ đặc biệt là một chiến lược then chốt và hiệu quả để giảm tiêu thụ thuốc lá, đặc biệt là đối với những người có thu nhập thấp và trẻ em.

Tăng thuế thuốc lá sẽ góp phần cải thiện sức khỏe của người lao động, qua đó tăng năng suất, giảm chi phí y tế, tạo điều kiện tăng chi cho giáo dục, gia tăng tiết kiệm để phục vụ cho các hoạt động đầu tư và kinh doanh.

Ngoài ra, các nguồn thu từ tăng thuế thuốc lá còn giúp bổ sung nguồn lực để Nhà nước có thể thực hiện các chương trình phát triển kinh tế bền vững, trong đó có giảm tỷ lệ hộ nghèo và bất bình đẳng thu nhập.