Bế tắc đang dần được khai thông, ông Zelensky sẽ nhận được thứ mình muốn?

Bản thỏa thuận tài nguyên Mỹ-Ukraine: Bế tắc đang dần được khai thông, ông Zelensky sẽ nhận được thứ mình muốn? Trong ảnh: Ông Donald Trump (phải) gặp Tổng thống Ukraine Zelensky tại Tháp Trump ở New York, 9/2024. (Nguồn: Reuters)

NBC News ngày 15/2, trích dẫn nguồn tin từ các quan chức Mỹ giấu tên, cho biết, Washington đang tìm cách thương lượng 50% nguồn khoáng sản quý hiếm của Ukraine và sẵn sàng triển khai quân đội để bảo vệ chúng, nếu đạt được một thỏa thuận với Nga về chấm dứt xung đột quân sự. Đề nghị này tiếp sau đề xuất trước đó của Nhà Trắng về việc đảm bảo sự hỗ trợ của Mỹ cho Ukraine để đổi lấy khoáng sản đất hiếm.

Giới quan sát phát hiện ra rằng, đề nghị này của ông chủ Nhà Trắng dường như khá trùng hợp với một phần của “Kế hoạch chiến thắng”, mà Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã từng trình bày với các đồng minh của Kiev, bao gồm cả ông Donald Trump, vào mùa Thu năm ngoái.

Một phần của “Kế hoạch chiến thắng”

Mùa Thu năm ngoái, Ukraine đã đưa ra ý tưởng mở cửa các mỏ khoáng sản quan trọng của mình cho các đồng minh đầu tư, khi đề xuất một “Kế hoạch chiến thắng” nhằm đưa nước này vào vị thế mạnh nhất để đàm phán hòa bình và buộc Moscow phải ngồi vào bàn đàm phán.

Trong rất nhiều kế hoạch được đặt ra trong “bản Kế hoạch chiến thắng”, có đề xuất đạt được thỏa thuận với các đối tác nước ngoài, để cung cấp quyền tiếp cận chung đối với các nguồn tài nguyên có giá trị chiến lược của Ukraine. Kiev đã ra tín hiệu rằng, họ sẵn sàng phát triển quan hệ đối tác trong việc khai thác tài nguyên với Mỹ và các đối tác khác để đổi lấy các đảm bảo an ninh, nhưng thông tin chi tiết để đạt được một thỏa thuận như vậy vẫn còn rất mơ hồ.

Ông chủ Nhà Trắng người đang thúc đẩy chấm dứt nhanh chóng cuộc xung đột quân sự giữa Nga-Ukraine xác nhận, Mỹ đang tìm cách đạt được thỏa thuận với Ukraine về 50% doanh thu từ một số nguồn tài nguyên chính, bao gồm khoáng sản, dầu mỏ, khí đốt và cảng biển. Ông Trump cũng đã tuyên bố rằng, Kiev “về cơ bản đã đồng ý” về một thỏa thuận tài nguyên trị giá 500 tỷ USD.

Tuần trước, trong một cuộc phỏng vấn với Reuters, người ta thấy Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã nghiên cứu rất kỹ một bản đồ phân loại về các mỏ đất hiếm và các khoáng sản quan trọng khác phân bổ ở Ukraine – như một phần trong nỗ lực kêu gọi đạt được một thỏa thuận với Tổng thống Mỹ Donald Trump. Ông Zelensky cũng nhấn mạnh rằng, Kiev cần các đồng minh đảm bảo an ninh như một phần của bất kỳ giải pháp nào.

Mở một bản đồ trên bàn trong Văn phòng Tổng thống được bảo vệ nghiêm ngặt ở Kiev, cho thấy nhiều mỏ khoáng sản, bao gồm một dải đất rộng ở phía Đông được đánh dấu là có chứa đất hiếm. Nhưng khoảng một nửa trong số đó có vẻ đang nằm ở tiền tuyến thuộc phía Nga.

Ông Zelensky cho biết, chưa đến 20% tài nguyên khoáng sản của Ukraine, bao gồm khoảng một nửa trữ lượng đất hiếm, nằm dưới sự chiếm đóng của Nga.

Tổng thống Ukraine cũng cho biết, phía Nga biết chi tiết về nơi có các nguồn tài nguyên quan trọng của Ukraine từ các cuộc khảo sát địa chất thời Liên Xô. Moscow có thể mở những nguồn tài nguyên đó cho các đồng minh của mình là Triều Tiên và Iran, cả hai đều là đối thủ của Mỹ. “Chúng ta cần ngăn chặn ông Putin và bảo vệ những gì chúng ta có – một vùng Dnipro rất giàu có, miền Trung Ukraine”, ông Zelensky kêu gọi.

Đất hiếm rất quan trọng trong sản xuất nam châm hiệu suất cao, động cơ điện và thiết bị điện tử tiêu dùng. Nhưng ông Zelensky cũng cho biết, Ukraine còn có trữ lượng titan lớn nhất châu Âu, thiết yếu cho ngành hàng không và vũ trụ; hay uranium, được sử dụng cho năng lượng hạt nhân và vũ khí. Nhiều mỏ titan được đánh dấu ở phía Tây Bắc Ukraine, cách xa nơi giao tranh.

Kiev đã nhanh chóng điều chỉnh lại cách tiếp cận chính sách đối ngoại để phù hợp với quan điểm giao dịch của ông chủ Nhà Trắng mới, cũng là đồng minh quan trọng nhất của Ukraine. Tuy nhiên, người đứng đầu chính phủ Ukraine nhấn mạnh, Kiev không “đi cho” các nguồn tài nguyên của mình, mà đề xuất một quan hệ đối tác cùng có lợi, để cùng nhau phát triển chúng.

“Người Mỹ đã giúp đỡ Ukraine nhiều nhất và do đó người Mỹ nên kiếm được nhiều nhất. Họ nên được ưu tiên và họ sẽ được như vậy. Tôi cũng muốn nói về điều này với Tổng thống Trump”, ông Zelensky từng nói.

Ngoài ra, ông Zelensky còn cho biết, Kiev và Nhà Trắng đang thảo luận về ý tưởng sử dụng các địa điểm lưu trữ khí đốt ngầm rộng lớn của Ukraine để lưu trữ khí đốt tự nhiên hóa lỏng (LNG) của Mỹ. “Tôi biết rằng, chính quyền Tổng thống Trump rất quan tâm đến điều đó… Chúng tôi đã sẵn sàng và mong muốn giành được các hợp đồng lưu trữ LNG cho Ukraine. Và tất nhiên, chúng tôi sẽ là trung tâm của toàn bộ châu Âu”, ông Zelensky kỳ vọng.

Tiến thoái lưỡng nan

Tuy nhiên, những ngày này, mối quan hệ giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và người đồng cấp Ukraine Volodymyr Zelensky không còn được suôn sẻ như trước.

Ông Zelensky cảnh báo ông Trump về nguy cơ “rơi vào lưới thông tin ngụy tạo” của Nga. Đáp lại, ông Trump công khai gọi Tổng thống Ukraine là “kẻ độc tài” và thậm chí còn cho rằng Kiev mới là bên gây xung đột.

Cuộc “đấu khẩu” bất ngờ giữa hai nhà lãnh đạo được dự báo là một tín hiệu xấu cho Ukraine, đặc biệt là khi đối phương là người đứng đầu của một siêu cường thế giới và đang nắm trong tay mọi quyết định liên quan đáng kể cho cả nỗ lực phòng thủ và phản công của Kiev trong 3 năm qua và thậm chí, là cả tương lai.

Chính vì thế, Kiev giờ đây phải đứng giữa thế lưỡng nan đầy khó khăn.

Ngày 12/2, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent đã chuyển bản dự thảo thỏa thuận cho Tổng thống Zelensky trong chuyến thăm Kiev để thảo luận về quan hệ đối tác kinh tế với Ukraine. Ông Zelensky đã từ chối ký thỏa thuận ngay sau bài thuyết trình của Bộ trưởng Bessent, nói rằng ông cần nghiên cứu và tham khảo ý kiến ​​của những người khác, NBC đưa tin.

Trong khi đó, một quan chức Ukraine nói với ABC News rằng, ông Zelensky và nhóm của ông hầu như không có thời gian để xem xét tài liệu, nhưng họ đã được yêu cầu ký ngay tại cuộc họp ngày hôm đó.

Sau này, phát biểu tại một cuộc họp báo ở Hội nghị An ninh Munich (14-17/2), Tổng thống Zelensky nêu rõ rằng, Ukraine vẫn chưa sẵn sàng ký thỏa thuận tài nguyên khoáng sản với Mỹ. Gọi đề xuất từ phía Mỹ là “một bản ghi nhớ”, chứ không phải là một thỏa thuận an ninh, ông Zelensky cho rằng, văn bản “chưa sẵn sàng để bảo vệ” Ukraine và các lợi ích của nước này.

“Để một thỏa thuận về tài nguyên khoáng sản được ký kết, Ukraine cần biết rằng thỏa thuận đó sẽ có hiệu quả, là thỏa thuận tích cực cho cả hai quốc gia, cũng như mang lại lợi nhuận và an ninh cho Ukraine”, ông Zelensky nói thêm.

Về việc này, Tổng thống Trump phàn nàn, Bộ trưởng Tài chính Mỹ đã bị đối xử thiếu tôn trọng trong chuyến thăm Kiev. Một số quan chức Mỹ “bóng gió” về việc Tổng thống Zelensky đã bỏ lỡ “một cơ hội lịch sử”. “Ông ấy đã phải đi một chuyến tàu rất dài và nguy hiểm và chúng ta đang nói về Bộ trưởng Tài chính (Bessent). Ông ấy đến đó để ký một văn bản quan trọng, nhưng khi đến nơi, ông ấy đã phải quay về tay không”, ông Trump nói khi đang di chuyển trên chuyên cơ.

Theo thông tin cập nhật, một phiên bản mới của dự thảo thỏa thuận tài nguyên Mỹ-Ukraine đã trải qua quá trình cải thiện “đáng kể”, kể từ lần đầu tiên được trình lên ông Zelensky. Các cố vấn của nhà lãnh đạo Ukraine đã khuyến khích ông xem xét kỹ lưỡng và ký thỏa thuận đã sửa đổi, để “tránh xung đột thêm với ông Trump” và tạo điều kiện để Washington “chứng minh” về sự hỗ trợ quân sự đối với Kiev.

Hiện nội dung dự thảo thỏa thuận tài nguyên sửa đổi chưa được tiết lộ, tuy nhiên, nguồn tin từ cả hai bên đều khá kỳ vọng về một văn bản quan trọng, đôi bên cùng có lợi sẽ được ký kết.

Tuy nhiên, hiện tồn tại nhiều luồng ý kiến khác nhau trong giới bình luận quốc tế. Một số người tỏ ra băn khoăn về bản dự thảo thỏa thuận gốc được cho là không hề đề cập các đảm bảo an ninh trong tương lai cho Ukraine và tỷ lệ 50% doanh thu từ khai thác nguồn tài nguyên của nước này là để bù đắp khoản hỗ trợ tài chính và vật chất mà Mỹ đã chuyển cho Kiev trong suốt thời gian xung đột quân sự với Nga.

Ngoài ra, những điều khoản khắt khe của thỏa thuận được cho là sẽ đặt Ukraine vào thế bị ràng buộc kinh tế gần như vĩnh viễn và Washington có quyền kiểm soát rộng lớn đối với nguồn tài nguyên của Ukraine, bao gồm khoáng sản, dầu khí, cảng biển và cả hạ tầng quan trọng.

Tờ Abc News bình luận, với Kiev, “đề xuất ‘treo lơ lửng’ này xuất hiện vào đúng thời điểm quan trọng, trong mối quan hệ Mỹ-Ukraine dưới thời chính quyền Tổng thống Trump, thậm chí còn nặng nề hơn cuộc xung đột Nga-Ukraine kéo dài gần 3 năm qua”.