Việc hoàn thiện thể chế, đặc biệt là sửa đổi Luật Năng lượng nguyên tử, đang trở thành nhiệm vụ cấp bách nhằm tạo hành lang pháp lý vững chắc cho các dự án hạt nhân quan trọng.
 |
| Phối cảnh dự án điện hạt nhân Ninh Thuận năm 2016. (Nguồn: VGP) |
Ứng dụng năng lượng nguyên tử vì mục đích hòa bình là chủ trương nhất quán của Đảng và Nhà nước Việt Nam. Kể từ khi ban hành năm 2008, Luật Năng lượng nguyên tử cùng các văn bản hướng dẫn đã góp phần quan trọng trong việc quản lý an toàn, an ninh hạt nhân, thúc đẩy ứng dụng năng lượng nguyên tử trong các lĩnh vực y tế, công nghiệp, nông nghiệp và nghiên cứu khoa học.
Theo Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) Lê Xuân Định, Luật Năng lượng nguyên tử hiện hành đã tạo khung pháp lý quan trọng cho việc ứng dụng năng lượng nguyên tử vì mục đích hòa bình. Tuy nhiên, sau hơn 15 năm thực hiện, nhiều quy định trong luật đã bộc lộ bất cập, không còn phù hợp với sự phát triển nhanh chóng của khoa học công nghệ hạt nhân và yêu cầu hội nhập quốc tế.
Đặc biệt, việc sửa đổi luật trở nên cấp thiết hơn khi Quốc hội đã thông qua Nghị quyết số 174/2024/QH15 về kỳ họp thứ 8 Quốc hội khóa XV, trong đó có nội dung tiếp tục thực hiện chủ trương đầu tư Dự án điện hạt nhân Ninh Thuận và giao Chính phủ khẩn trương chỉ đạo bố trí nguồn lực thực hiện theo kết luận của cấp có thẩm quyền, đồng thời nghiên cứu sửa đổi, bổ sung các luật có liên quan, trong đó có Luật Năng lượng nguyên tử.
Theo Bộ KH&CN, hiện cả nước có hơn 1.900 cơ sở bức xạ, một số cơ sở hạt nhân trực thuộc Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam trong đó có Viện Nghiên cứu hạt nhân Đà Lạt đang quản lý, vận hành an toàn Lò phản ứng hạt nhân nghiên cứu công suất 500kW phục vụ nghiên cứu vật lý hạt nhân, vật lý bức xạ, kỹ thuật phân tích hạt nhân và đặc biệt sản xuất một số đồng vị phóng xạ cho y tế. Bên cạnh đó, Việt Nam cũng đang triển khai dự án xây dựng Trung tâm Nghiên cứu KH&CN hạt nhân với lò phản ứng nghiên cứu đa mục tiêu công suất 10MW.
Cục trưởng Cục An toàn bức xạ và hạt nhân (Bộ KH&CN) Nguyễn Tuấn Khải cho biết, Bộ KH&CN đang hoàn thiện Luật Năng lượng Nguyên tử (sửa đổi) theo hướng thúc đẩy sự phát triển và xã hội hóa ứng dụng năng lượng nguyên tử, bảo đảm an toàn bức xạ, an toàn, an ninh hạt nhân; bảo đảm nội dung các quy định của Luật phải rõ ràng và có tính khả thi, dài hạn, có tính dự báo đầy đủ và giúp kiến tạo hành lang pháp lý cho sự việc nghiên cứu, phát triển và ứng dụng của năng lượng nguyên tử trong giai đoạn hiện nay và tương lai.
Quá trình sửa đổi luật cũng cần bảo đảm tính đồng bộ với các quy định quốc tế, đặc biệt là hướng dẫn của Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) và các điều ước quốc tế trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử mà Việt Nam là thành viên.
Tại Hội thảo khoa học về góp ý hoàn thiện chính sách, pháp luật năng lượng nguyên tử do Bộ KH&CN tổ chức mới đây, PGS. TS. Vương Hữu Tấn, nguyên Cục trưởng Cục An toàn bức xạ và hạt nhân nhấn mạnh dự án điện hạt nhân Ninh Thuận được tái khởi động, nhu cầu sửa luật càng trở nên cấp bách.
Bên cạnh đó, ông Vương Hữu Tấn cho rằng Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi) cần tham khảo mô hình luật mẫu của IAEA và kinh nghiệm quốc tế.
Hiện tại, Việt Nam đã tham gia hầu hết các công ước, điều ước quốc tế về an toàn, an ninh, ứng phó sự cố và chống khủng bố hạt nhân, tuy nhiên chưa tham gia công ước về đền bù thiệt hại hạt nhân. Vì vậy, theo ông Tấn, cần phải có tuyên bố chính sách của Nhà nước về bồi thường hạt nhân để tạo cơ sở cho đàm phán và ký kết các Hiệp định liên chính phủ về xây dựng nhà máy điện hạt nhân và lò nghiên cứu mới. Bên cạnh đó, cần phải có quy định chi tiết về bồi thường hạt nhân trong Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi) để phù hợp với thông lệ quốc tế.
Trong khi đó, ông Lê Đức Nguyên, Vụ Khoa học và Công nghệ (Bộ Công Thương) cho rằng cần bổ sung, hoàn thiện các quy định cụ thể về quản lý, vận hành, bảo vệ an ninh, an toàn đối với nhà máy điện hạt nhân và các công trình phụ trợ liên quan. Luật cũng cần bổ sung các quy định liên quan đến bảo mật thông tin, cấp phép và giám sát hoạt động liên quan đến vật liệu phóng xạ.
Để bảo đảm triển khai hiệu quả các dự án hạt nhân, việc phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao là yếu tố then chốt. Các chuyên gia cũng đề xuất bổ sung cơ chế đào tạo và yêu cầu báo cáo định kỳ từ các cơ sở hạt nhân để bảo đảm an toàn và minh bạch…
Bên cạnh sửa đổi Luật Năng lượng nguyên tử, Chính phủ tiếp tục khẳng định chính sách coi trọng ứng dụng năng lượng nguyên tử vào phục vụ các mục tiêu phát triển kinh tế – xã hội. Mới đây nhất, ngày 5/2, Phó Thủ tướng Bùi Thanh Sơn ký Quyết định số 245/QĐ-TTg phê duyệt Quy hoạch phát triển, ứng dụng năng lượng nguyên tử đến năm 2030, tầm nhìn 2050.
Theo đó, hệ thống pháp luật, cơ chế chính sách và cơ quan quản lý nhà nước về năng lượng nguyên tử được hoàn thiện phù hợp với thông lệ quốc tế; hệ thống các cơ sở nghiên cứu, ứng dụng, đào tạo trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử được quy hoạch tinh gọn, nâng cấp về cơ sở vật chất kỹ thuật và chất lượng nhân lực, hoạt động có hiệu quả; một số lĩnh vực khoa học, công nghệ và ứng dụng năng lượng nguyên tử có thế mạnh vươn lên đạt trình độ tiên tiến trong khu vực.
Cũng theo quy hoạch, Việt Nam khẩn trương hoàn thiện và phát triển cơ sở hạ tầng điện hạt nhân quốc gia để phục vụ triển khai Dự án điện hạt nhân Ninh Thuận và tiếp tục nghiên cứu, triển khai Chương trình phát triển điện hạt nhân quốc gia. Làm chủ và từng bước tự chủ được các công nghệ, kỹ thuật tiên tiến, bảo đảm ứng dụng năng lượng nguyên tử có đóng góp hiệu quả trong các ngành, lĩnh vực kinh tế – xã hội…
Có thể nói, hoàn thiện thể chế trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử là nhiệm vụ cấp thiết để Việt Nam tiếp tục phát triển và ứng dụng công nghệ hạt nhân một cách an toàn, hiệu quả. Việc sửa đổi Luật Năng lượng nguyên tử cần bảo đảm tính đồng bộ với các luật liên quan, phù hợp với cam kết quốc tế, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho các dự án trọng điểm như điện hạt nhân Ninh Thuận và Trung tâm Nghiên cứu KH&CN hạt nhân…
Chính phủ, Bộ KH&CN cùng các bộ, ngành liên quan đang tích cực triển khai các bước cần thiết để sớm hoàn thiện dự thảo luật, bảo đảm hệ thống pháp lý vững chắc, góp phần phát triển bền vững ngành năng lượng nguyên tử tại Việt Nam.
