Hiến kế để bình dân học vụ số trở thành nền tảng cho kỉ nguyên mới

Một phần trong chiến lược phát triển

PGS.TS Trần Thành Nam, Phó Hiệu trưởng Trường ĐH Giáo dục (ĐH Quốc gia Hà Nội) cho hay, bình dân học vụ số không chỉ là chương trình giáo dục, mà còn là một phần trong chiến lược phát triển toàn diện của mỗi quốc gia.

Nhóm sinh viên ĐH Bách khoa Hà Nội nghiên cứu phát triển dự án “Cánh tay thông minh hỗ trợ người gặp khó khăn trong ăn uống sinh hoạt”. Ảnh: HUST

Kế thừa tinh thần của phong trào “bình dân học vụ” là “người đã biết chữ hãy dạy cho những người chưa biết chữ”; người biết kĩ năng số – chính là tình nguyện viên, có kĩ năng sử dụng nền tảng số, công nghệ số, có khả năng tuyên truyền, hướng dẫn, sẽ chia sẻ kiến thức về công nghệ thông tin với người thân, bạn bè, cộng đồng chưa biết.

Ông Nam cho rằng, để phong trào “bình dân học vụ số” diễn ra hiệu quả và bền vững cần xác định rõ phương thức thực hiện, xây dựng kế hoạch tổ chức phong trào đồng bộ và phù hợp với điều kiện thực tế. Chương trình nên được chia thành các giai đoạn, có lộ trình và đặt ra từng mốc thời gian cụ thể, bao gồm giai đoạn chuẩn bị và giai đoạn triển khai thực hiện.

Ở giai đoạn chuẩn bị, trước khi triển khai phong trào trên thực tế, cần có giai đoạn chuẩn bị thực hiện, cần tiến hành lập kế hoạch chi tiết, bao gồm khảo sát nhu thực tế và xây dựng lộ trình thực hiện cho phong trào; cần tiến hành khảo sát nhu cầu kĩ năng số cho tất cả các đối tượng, xác định các khu vực ưu tiên triển khai, đối tượng học tập đặc biệt để có phân bổ nguồn lực phù hợp; thành lập ban chỉ đạo thực hiện chương trình (gồm ban chỉ đạo trung ương và địa phương).

Ban chỉ đạo trung ương là các Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan trực thuộc Chính phủ, các tổ chức chính trị xã hội có liên quan để xây dựng chính sách tổng thể và chỉ đạo thực hiện. Đây cũng là các cơ quan ban hành hướng dẫn cụ thể về nội dung, phương pháp giảng dạy và các tiêu chí đánh giá chất lượng. Thành lập ban chỉ đạo cấp tỉnh, huyện, xã để điều phối hoạt động, huy động nguồn lực, giám sát trực tiếp phong trào và quan trọng nhất, chịu trách nhiệm chính tổ chức các lớp học.

Giai đoạn này cũng cần huy động các nguồn lực có liên quan để thực hiện phong trào, bao gồm 5 nguồn lực: thể chế, hạ tầng, nội dung, nhân lực và kết hợp nguồn lực trong và ngoài nước như đã phân tích ở trên.

Ở giai đoạn triển khai, cần thiết lập mạng lưới đào tạo (tại địa phương), tổ chức các lớp học linh hoạt để phù hợp với điều kiện của người lao động, người thuộc các nhóm yếu thế, người cao tuổi. Các lớp học này có thể là trực tiếp, trực tuyến và học kết hợp cả hai hình thức. Trong giai đoạn đầu thực hiện, có thể tổ chức lớp học thí điểm tại một số địa bàn nhất định, áp dụng đầy đủ các phương pháp, nội dung, đánh giá chất lượng tại các lớp học này để có điều chỉnh và bổ sung các nội dung cần thiết cho phù hợp với trình độ và nhu cầu thực tế của học viên. Sau khi thực hiện thí điểm, có thể mở rộng phạm vi đào tạo, triển khai đồng bộ các lớp học trên khắp địa bàn để nhân rộng phong trào.

Trong bối cảnh Việt Nam, ông Nam cho rằng, mục tiêu của chương trình này không chỉ nhằm nâng cao kĩ năng số mà còn tạo nền tảng để thúc đẩy sự phát triển kinh tế, xã hội và văn hóa trong thời đại số hóa, cụ thể như sau: phổ cập năng lực số cơ bản; thu hẹp khoảng cách số; nâng cao khả năng ứng dụng công nghệ tiên tiến; thúc đẩy văn hóa học tập suốt đời; đóng góp vào chiến lược quốc gia.

Để đạt được hiệu quả cao nhất, bình dân học vụ số cần tập trung vào các nhóm đối tượng khác nhau trong xã hội (người dân vùng sâu, xa; người lao động phổ thông, cao tuổi; học sinh, sinh viên; người khuyết tật; doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ). Mỗi nhóm có những đặc thù riêng, đòi hỏi cách tiếp cận, hỗ trợ phù hợp.

Các trụ cột chính

Để hiện thực hóa các mục tiêu của bình dân học vụ số, các nội dung cần được thiết kế khoa học, toàn diện, phù hợp với đặc điểm của từng nhóm. Ông Nam chia sẻ các trụ cột chính để thực hiện mục tiêu bình dân học vụ số bao gồm: kĩ năng số cơ bản, nền tảng để mọi người dân có thể tham gia hiệu quả vào không gian số;

PGS.TS Trần Thành Nam. Ảnh:NVCC

Sử dụng dịch vụ số của Chính phủ, như Cổng dịch vụ công quốc gia; thanh toán không dùng tiền mặt; dịch vụ y tế và bảo hiểm số; tra cứu thông tin pháp luật và chính sách;

Trang bị cho người dân các kiến thức, kĩ năng cần thiết để bảo vệ bản thân và gia đình khi sử dụng công nghệ;

Bình dân học vụ số cần hướng tới xây dựng ý thức và trách nhiệm của người dân khi tham gia vào môi trường số, đồng thời phát triển các kỹ năng tư duy quan trọng, như: quyền và nghĩa vụ của công dân số; phát triển tư duy phản biện.

Bình dân học vụ số cần trang bị cho người dân kiến thức về các công nghệ tiên tiến, như: trí tuệ nhân tạo (AI); quản lí và cộng tác trực tuyến;

Chương trình cần khuyến khích tinh thần học tập không ngừng nghỉ, giúp người dân chủ động cập nhật và trau dồi kĩ năng qua khai thác tài nguyên học tập trực tuyến và thúc đẩy cộng đồng học tập;

Nội dung cần được cá nhân hóa để phù hợp với từng nhóm cụ thể trong xã hội. Nội dung học tập theo nhu cầu đặc thù có thể được phân chia theo bậc từ cơ bản, trung cấp đến nâng cao và chuyên sâu.

Từ các trụ cột này, PGS Trần Thành Nam khẳng định yếu tố then chốt để thực hiện thành công bình dân học vụ số là huy động, tối ưu hóa các nguồn lực chính. Các nguồn lực cần thiết được xác định và phối hợp toàn diện, bao gồm: nguồn lực tài chính; con người; hạ tầng công nghệ; chính sách và khung pháp lí; sự tham gia của các bên liên quan; quản lí và giám sát.

Trong đó, ông Nam nhấn mạnh đến việc Chính phủ cần xây dựng các chính sách khuyến khích học tập kĩ năng số, giảm thiểu các rào cản pháp lí đối với việc triển khai dịch vụ công trực tuyến và giáo dục số.

Thiết kế chương trình đặc thù dành riêng cho khu vực thiếu cơ hội tiếp cận công nghệ, bao gồm hỗ trợ tài chính, miễn giảm học phí và trợ cấp thiết bị học tập. Xây dựng chiến lược quốc gia về phổ cập năng lực số, tích hợp các mục tiêu bình dân học vụ số vào kế hoạch chuyển đổi số quốc gia.

“Để phong trào bình dân học vụ số diễn ra hiệu quả và bền vững cần xác định rõ phương thức thực hiện, xây dựng kế hoạch tổ chức phong trào đồng bộ và phù hợp với điều kiện thực tế. Chương trình nên được chia thành các giai đoạn, có lộ trình, đặt ra từng mốc thời gian cụ thể, bao gồm giai đoạn chuẩn bị và giai đoạn triển khai thực hiện”, PGS.TS Trần Thành Nam nói.

Nghiêm Huê