Vì sao Chính phủ đặt mục tiêu 2035 ‘cơ bản hoàn thành’ đường sắt tốc độ cao?

Theo dự thảo Nghị quyết về dự án đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam, Chính phủ dự kiến thực hiện dự án từ năm 2025, phấn đấu cơ bản hoàn thành năm 2035. 

ẢNH: BỘ GTVT

Cho ý kiến về nội dung, cơ quan thẩm tra đề nghị Chính phủ làm rõ hơn nguyên nhân và đề xuất các giải pháp khắc phục để bảo đảm không xảy ra tình trạng kéo dài thời gian thực hiện, tăng tổng mức đầu tư tương tự như các dự án thời gian qua.

Theo Chính phủ, các dự án trong lĩnh vực đường sắt, đặc biệt là đường sắt đô thị tại Hà Nội và TP.HCM đều chậm tiến độ, tăng tổng mức đầu tư do nhiều nguyên nhân.

Cụ thể như giải phóng mặt bằng chậm, phức tạp; xảy ra tình trạng tranh chấp giữa chủ đầu tư và các nhà thầu do hợp đồng chưa chặt chẽ.

Ngoài ra, dự án lần đầu tiên được triển khai ở Việt Nam, am hiểu của cấp quyết định đầu tư, chủ đầu tư, tư vấn… ở trong nước còn lúng túng. Công nghiệp đường sắt trong nước phát triển, tỷ lệ nội địa hóa các sản phẩm cơ khí chưa cao làm tăng giá sản phẩm đầu vào…

Rút kinh nghiệm, Chính phủ đã chỉ đạo nghiên cứu, đề xuất một số giải pháp trong báo cáo nghiên cứu tiền khả thi, như triển khai giải phóng mặt bằng từ năm 2026, triển khai xây dựng trước khu tái định cư phục vụ dự án.

Trong quá trình thực hiện, Bộ GTVT thuê tư vấn luật, tư vấn quản lý dự án, tư vấn giám sát nước ngoài kết hợp với trong nước để triển khai thực hiện; áp dụng chính sách đặc thù về khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường…

Đáng chú ý, theo quy định pháp luật hiện không có khái niệm “cơ bản hoàn thành”. Do đó, cơ quan thẩm tra đề nghị Chính phủ xác định rõ thời gian hoàn thành dự án đưa vào vận hành, khai thác để Quốc hội có cơ sở giám sát theo quy định.

Giải trình nội dung này, Chính phủ cho rằng với tính chất đặc thù của vận hành đường sắt, sau khi hoàn thành dự án cần tiếp tục triển khai các công việc như vận hành chạy thử (đơn động, liên động), đánh giá an toàn hệ thống trước khi đưa vào khai thác thương mại. Việc xác định chính xác thời gian vận hành khai thác ở thời điểm hiện tại chỉ mang tính dự kiến.

Cạnh đó, đây là dự án đặc biệt lớn, chưa có tiền lệ, có quy mô, tính chất kỹ thuật phức tạp, tích hợp nhiều chuyên ngành, trong nước triển khai lần đầu, chưa có kinh nghiệm, nhân lực hạn chế và quá trình thực hiện sẽ gặp những khó khăn, vướng mắc “chưa lường hết được”, ảnh hưởng đến tiến độ hoàn thành dự án.

Do đó, Chính phủ đã đề xuất khởi công dự án năm 2027, phấn đấu cơ bản hoàn thành toàn tuyến vào năm 2035. Trong bước tiếp theo sẽ tiếp tục xác định cụ thể các mốc tiến độ làm cơ sở để Quốc hội giám sát.

Chính phủ cũng cho rằng một số dự án quan trọng quốc gia đã được Quốc hội đã cho phép xác định thời gian cơ bản hoàn thành như cao tốc Bắc – Nam phía đông giai đoạn 2021 – 2025, đường Vành đai 4 – vùng Thủ đô Hà Nội…

Điều chỉnh một số cơ chế đặc thù

Trong dự thảo nghị quyết Quốc hội, Chính phủ vẫn giữ nguyên 19 cơ chế đặc thù để Quốc hội xem xét thông qua, nhưng điều chỉnh một số nội dung cho phù hợp.

Theo đó, với công tác lựa chọn nhà thầu các gói thầu EPC (thiết kế, mua sắm, xây dựng), gói thầu tư vấn sử dụng nhà thầu nước ngoài, tổ thẩm định ngoài thành phần theo quy định của pháp luật về đấu thầu phải có sự tham gia của đại diện Bộ Quốc phòng, Bộ Công an, Bộ KH-ĐT, Bộ Tài chính, Thanh tra Chính phủ, Kiểm toán Nhà nước.

Chủ đầu tư có trách nhiệm gửi hồ sơ tổng mức đầu tư do tư vấn lập cho Kiểm toán Nhà nước để thực hiện kiểm toán đồng thời với quá trình thẩm định dự án của cơ quan có thẩm quyền.

Kiểm toán Nhà nước có trách nhiệm cử đại diện tham gia trong quá trình thẩm định dự án đầu tư theo đề nghị của cơ quan thẩm định dự án.

Lý giải việc điều chỉnh nội dung này, Chính phủ cho rằng đây là dự án lớn, đặc biệt quan trọng, có công nghệ kỹ thuật phức tạp, tổng mức đầu tư rất lớn, thời gian thực hiện dự án dài, với nhiều gói thầu đặc biệt lớn, phức tạp về kỹ thuật, công nghệ.

Vì vậy, việc phê duyệt dự toán cần phải được rà soát từ đầu của các cơ quan có liên quan nhằm nâng cao tính công khai minh bạch, hạn chế các vướng mắc trong quá trình tổ chức thực hiện.