Trang chủNewsThế giới‘Cú nổ’ chấn động lịch sử, từ bạn hóa thù giữa Mỹ...

‘Cú nổ’ chấn động lịch sử, từ bạn hóa thù giữa Mỹ và Iran

Quan hệ giữa Mỹ và Iran, từng là đồng minh thân cận thời đầu Chiến tranh Lạnh, đã biến thành đối đầu kéo dài hàng thập kỷ.

‘Cú nổ’ chấn động lịch sử, từ bạn hóa thù
Quốc vương Iran Mohammad Reza Pahlavi (thứ hai từ trái) hội kiến với Tổng thống Mỹ Jimmy Carter (thứ hai từ phải) năm 1977. (Nguồn: Alamy)

Dù có những nguyên nhân sâu xa, nhưng vụ việc rúng động bắt giữ con tin 45 năm trước có thể được xem như “giọt nước tràn ly” khiến quan hệ Mỹ-Iran rơi vào hố sâu ngăn cách.

Từng là đồng minh

Nhìn những căng thẳng giữa Mỹ và Iran trong thời điểm hiện tại, ít ai tin được rằng, hai nước từng là những đồng minh thân cận nhất vào thời điểm bùng nổ cuộc đối đầu mang tên Chiến tranh Lạnh giữa Mỹ và Liên Xô sau Thế chiến II.

Khi đó, Iran, dưới thời Quốc vương (Shah) Pahlavi trị vì, từng được coi là “người bạn không thể thiếu” với Mỹ, là nguồn cung cấp dầu mỏ quan trọng cho Washington cũng như “tiền đồn” chống lại ảnh hưởng của Liên Xô trong khu vực.

Mỹ và Anh hỗ trợ Quốc vương Pahlavi trong việc duy trì quyền lực, thậm chí hậu thuẫn cuộc đảo chính năm 1953 lật đổ Thủ tướng dân cử Iran Mohammed Mossadegh, người đã tiến hành quốc hữu hóa ngành dầu mỏ.

Sự can thiệp của Mỹ vào chính trị Iran, cùng với chế độ quân chủ ngày càng chuyên quyền ở quốc gia Trung Đông gây ra sự bất mãn trong người dân nước này, dẫn đến cuộc Cách mạng Hồi giáo “long trời lở đất” năm 1979.

Đại giáo chủ Ayatollah Khomeini, người từng bị Quốc vương Pahlavi trục xuất từ năm 1964, đã trở về nước lãnh đạo người dân Iran tiến hành cuộc cách mạng, lật đổ chế độ quân chủ, chuyển đất nước sang chính thể Cộng hòa Hồi giáo.

Dù bất ngờ trước sự thay đổi này, Mỹ vẫn không lập tức đối đầu với Iran. Phải đến tháng 11/1979, cuộc khủng hoảng ngoại giao thực sự giữa hai nước mới bùng nổ sau khi các sinh viên Iran bắt giữ 63 con tin tại Đại sứ quán Mỹ ở Tehran, bao gồm cả Đại biện.

Giọt nước tràn ly

Ngày 4/11/1979, khoảng 500 sinh viên Iran thuộc tổ chức Muslim Student Follower tấn công Đại sứ quán Mỹ, bắt giữ 63 con tin. Lý do chính là việc chính quyền Washington cho phép Quốc vương bị lật đổ Pahlavi sang Mỹ điều trị ung thư.

Theo kênh truyền hình Mỹ History, vụ tấn công không chỉ liên quan việc chăm sóc y tế cho Quốc vương Pahlavi mà đây là cách mà các sinh viên cách mạng Iran muốn tuyên bố sự cắt đứt với quá khứ, khẳng định quyền tự quyết của Cộng hòa Hồi giáo cũng như chấm dứt sự can thiệp của Mỹ. Đại giáo chủ Ayatollah Khomeini, người đứng đầu chính phủ Iran, đã từ chối mọi yêu cầu từ quốc tế, bao gồm cả của Liên hợp quốc, về việc thả con tin.

Sau hai tuần bắt giữ, Iran đồng ý thả những con tin không phải người Mỹ, phụ nữ và người thuộc các dân tộc thiểu số, nhưng 52 công dân Mỹ còn lại vẫn bị giam giữ trong suốt 14 tháng tiếp theo. Hình ảnh các con tin bị bịt mắt và khống chế đã tạo ra làn sóng giận dữ ở Mỹ và gây sức ép buộc chính phủ phải có hành động mạnh mẽ.

Tháng 2/1980, Iran yêu cầu Mỹ phải trao trả Quốc vương Pahlavi để xét xử tại Tehran và xin lỗi vì các hành động trong quá khứ. Tổng thống Mỹ Jimmy Carter từ chối, sau đó cắt đứt quan hệ ngoại giao với Iran, đồng thời áp dụng các biện pháp trừng phạt kinh tế và đóng băng tài sản của quốc gia Trung Đông.

Cuộc khủng hoảng con tin đánh dấu sự khởi đầu cho quan hệ căng thẳng giữa Mỹ và Iran, khiến quan hệ này từ đồng minh chuyển thành đối đầu. Từ đó đến nay, sự “băng giá” trong quan hệ hai nước vẫn tồn tại, phản ánh những biến động trong quan hệ quốc tế và chính trị.

Vào năm 2015, 36 năm sau vụ bắt cóc, kiện tụng đòi quyền lợi, mỗi con tin trong cuộc khủng hoảng được Mỹ bồi thường 4,4 triệu USD.

Giải cứu thất bại

Trước sức ép giải cứu con tin, Tổng thống Jimmy Carter đã yêu cầu Bộ Quốc phòng Mỹ lên kế hoạch hành động. Chiến dịch mang tên “Móng vuốt đại bàng” được giao cho lực lượng biệt kích tinh nhuệ nhất nước này, Delta thực hiện.

Chiến dịch tiến hành trong hai đêm, bắt đầu vào ngày 24/4/1980, có sự tham gia của nhiều đơn vị quân đội Mỹ, bao gồm Không quân, Hải quân, Lục quân và lính thủy đánh bộ.

Theo kế hoạch, vào đêm đầu, 8 trực thăng sẽ cất cánh từ tàu sân bay USS Nimitz ở Biển Arab tới Desert 1, một khu vực bí mật ở miền Trung Iran, để đón đội biệt kích Delta di chuyển từ một căn cứ ở Oman đến. Tám trực thăng sẽ đưa đội biệt kích Delta đến Desert 2, cách Tehran 80 km về phía Nam, để ẩn náu chờ thời gian hành động. Vào đêm thứ hai, đội biệt kích sẽ di chuyển bằng xe tải vào Tehran để xâm nhập Đại sứ quán Mỹ giải cứu các con tin.

Tuy nhiên, chiến dịch không diễn ra như dự kiến. Khi đến Desert 1, các trực thăng gặp sự cố kỹ thuật và chiến dịch buộc phải hủy bỏ. Khi rút lui, một máy bay C-130 chở nhiên liệu và binh sĩ va chạm với máy bay vận tải quân sự EC-130E, gây nổ lớn khiến 8 quân nhân thiệt mạng. “Móng vuốt đại bàng” thất bại, không có con tin nào được giải cứu.

Ngày 27/7/1980, Quốc vương Pahlavi qua đời tại Cairo. Các sinh viên Hồi giáo tuyên bố sẽ không thả con tin cho đến khi tài sản của nhà vua được trả lại. Đến tháng 9/1980, Đại giáo chủ Ayatollah Khomeini đưa ra bốn điều kiện để thả con tin, bao gồm việc Mỹ phải trả lại tài sản của Pahlavi, giải phóng tài sản của Iran bị đóng băng, hủy bỏ các biện pháp trừng phạt và cam kết không can thiệp vào công việc nội bộ của Iran.

Nhiều sử gia nhận định, cuộc khủng hoảng con tin ở Iran đã cản bước ông Jimmy Carter tới nhiệm kỳ Tổng thống thứ hai. Chính cựu Tổng thống Mỹ cũng cho rằng, thất bại của “Móng vuốt đại bàng” đã góp công lớn cho chiến thắng của đối thủ Cộng hòa Ronald Reagan trong cuộc bầu cử năm 1980.

‘Cú nổ’ chấn động lịch sử, từ bạn hóa thù
Các con tin trở về Mỹ vào ngày 25/1/1981, năm ngày sau khi được Iran phóng thích. (Nguồn: Bộ Quốc phòng Mỹ)

Ngoại giao vào cuộc

Vai trò của các nhà ngoại giao Algeria được biết đến rộng rãi trong việc làm trung gian hòa giải giữa hai bên. Nhưng ít ai biết rằng, Đức cũng đóng một vai trò quan trọng mà mãi sau này mới được tiết lộ. Vào ngày cuối cùng của nhiệm kỳ, 20/1/1981, Tổng thống Jimmy Carter từng nói: “Người Đức đã giúp đỡ theo cách mà tôi có thể không bao giờ tiết lộ công khai cho thế giới”.

Nhà sử học Frank Bosch và Tạp chí Die Spiegel sau đó đã làm sáng tỏ lời gọi mở trên, với vai trò then chốt của Đại sứ Đức tại Iran Gerhard Ritzel. Ông Ritzel được bổ nhiệm làm Đại sứ Đức tại Tehran vào năm 1977, khi Quốc vương Pahlavi của Iran vẫn còn tại vị. Nhưng ngay từ sớm, ông đã thiết lập các mối quan hệ với các nhóm đối lập Hồi giáo chính thống, bao gồm cả những người sẽ nắm quyền lực sau cuộc Cách mạng 1979.

Sau khi Đại giáo chủ Ayatollah Khomeini trở lại Iran và giành chính quyền, ông Ritzel đã khôn khéo duy trì liên hệ, mô tả ông Ayatollah Khomeini là “người nhân đạo”, nhấn mạnh khả năng hợp tác giữa phương Tây và chế độ mới.

Khi cuộc khủng hoảng con tin kéo dài và trở nên căng thẳng, Đức đóng vai trò cầu nối quan trọng trong các cuộc đàm phán bí mật.

Tehran lo ngại Washington sẽ tiến hành tấn công trả đũa, đồng thời mong muốn nhận lại khoản tiền 12 triệu USD bị đóng băng tại các ngân hàng Mỹ cùng khối tài sản của Shah. Cuộc chiến tranh Iran – Iraq nổ ra vào ngày 22/9/1980 cũng góp phần làm thay đổi động lực đàm phán khi Tehran cần tập trung đối phó với mối đe dọa mới.

Tháng 5/1980, các quan chức cấp cao Mỹ, như Ngoại trưởng Edmund Muskie, bắt đầu tiếp xúc với Đại sứ Đức Ritzel để tìm lối thoát cho cuộc khủng hoảng. Ông Ritzel sau đó gặp gỡ Đại giáo chủ Ayatollah Khomeini tại Mashhad để truyền tải các thông điệp từ Washington và tìm cách thuyết phục lãnh đạo Iran.

Khoảng một tuần sau, các cuộc đàm phán bí mật diễn ra tại nhà khách Bộ Ngoại giao Đức ở Bonn, do Ngoại trưởng nước chủ nhà Hans Dietrich Genscher điều phối. Dưới sự trung gian kiên nhẫn và khôn khéo của Đức, cuối cùng các bên đi đến việc ký kết thỏa thuận vào ngày 19/1/1981, theo đó Mỹ cam kết hủy bỏ các biện pháp đóng băng tài sản của Iran, đổi lại, Tehran thả toàn bộ con tin.

Ngày 20/1/1981, cùng ngày ông Ronald Reagan tuyên thệ nhậm chức Tổng thống Mỹ thứ 40, toàn bộ 52 con tin Mỹ cuối cùng được trả tự do. Họ được đưa đến căn cứ Không quân Mỹ tại Wiesbaden, Đức, khép lại cuộc khủng hoảng con tin dài nhất trong lịch sử ngoại giao nước Mỹ.

Theo nhà sử học người Đức Frank Bosch, nếu không có sự trung gian của quốc gia Trung Âu, thỏa thuận này có thể đã không thể đạt được.

Cuộc khủng hoảng con tin tại Iran không chỉ là bài học về ngoại giao và xung đột chính trị, mà còn là minh chứng rõ ràng cho sức mạnh của thương lượng trong việc giải quyết xung đột quốc tế.

Dù qua nhiều thập kỷ, bài học từ năm 1979 vẫn để lại dư âm trong mối quan hệ Mỹ-Iran ngày nay và tiếp tục được nhắc nhở trong bối cảnh những thách thức hiện tại, như câu chuyện về thỏa thuận hạt nhân năm 2015 và các cuộc xung đột khu vực tại Trung Đông chưa có hồi kết.

Tuy nhiên, liệu sự thấu hiểu và đối thoại có thể làm dịu những bất hòa kéo dài hay không vẫn là câu hỏi còn bỏ ngỏ.





Nguồn: https://baoquocte.vn/cu-no-chan-dong-lich-su-tu-ban-hoa-thu-giua-my-va-iran-293741.html

Cùng chủ đề

Chính quyền Trump tính bán ‘thẻ vàng’ 5 triệu USD để có thể thành công dân Mỹ

Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 25.2 đưa ra ý tưởng thay thế chương trình thị thực đầu tư nhập cư EB-5 bằng cái gọi là 'thẻ vàng' có thể được mua với giá 5 triệu USD. ...

Ông Trump công bố kế hoạch trục xuất người nhập cư bất hợp pháp khỏi Mỹ

Tổng thống đắc cử Mỹ Donald Trump nói rằng 'không có lựa chọn nào khác" ngoài việc trục xuất những người đang ở Mỹ một cách bất hợp pháp. ...

Một Iran “rất khác” sẽ khiến ông Trump phải đau đầu!

Rất có thể chính sách "gây áp lực tối đa' của Tổng thống đắc cử Donald Trump sẽ không còn tác dụng với Iran khi ở thời điểm hiện nay Iran đã quen với lệnh trừng phạt của Mỹ, năng lực răn đe hạt nhân được tăng cường và đặc biệt là có Nga đồng hành.

Iran bất ngờ rẽ hướng “lạ” liên quan chương trình hạt nhân, IAEA lên tiếng

Mới đây, sau khi Cơ quan Năng lượng Nguyên tử quốc tế (IAEA) cho biết kho dự trữ uranium làm giàu của Iran tăng mạnh, Tehran đã lần đầu tiên có động thái chuyển hướng kể từ khi từ bỏ các nghĩa vụ trong quá khứ.

Iran nói về cơ hội đàm phán hạt nhân với phương Tây, yêu cầu Mỹ bồi thường hơn 48 tỷ USD vì lý do...

Theo truyền thông nhà nước Iran, Ngoại trưởng nước này, ông Abbas Araghchi, ngày 16/11 nhận định rằng có cơ hội đàm phán hạt nhân với phương Tây, song "hạn chế".

Nổi bật

Mới nhất

Cùng tác giả

Hải quân Việt Nam-Thái Lan tuần tra chung lần thứ 51

Sáng 2/4, Biên đội tàu 263, 261 thuộc Hải đội 515, Lữ đoàn 175, Vùng 5 Hải quân nhân dân Việt Nam đã cập quân cảng Vùng 5 (Kiên Giang), kết thúc tốt đẹp chuyến tuần tra chung thường niên lần thứ 51 với Biên đội tàu 421, 561 của Hải quân Hoàng gia Thái Lan.

Bộ trưởng Pete Hegseth khẳng định “liên minh sắt đá” Mỹ-Philippines tại khu vực

Chuyến thăm của Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ tới Philippines là cơ hội quan trọng để truyền tải chính sách của chính quyền Tổng thống Donald Trump, định hình quan điểm can dự của Washington tại khu vực.

Thị trường trầm lắng, tâm lý găm hàng cao, lượng tiêu xuất khẩu thấp nhất trong 6 năm

Giá tiêu hôm nay 31/3/2025 tại thị trường trong nước tiếp tục đi ngang ở các địa phương trọng điểm, giao dịch từ 159.000 – 160.000 đồng/kg.

Quyết chấm dứt nạn đói cho trẻ em châu Phi, AfDB phê duyệt lập quỹ hàng chục triệu USD

Hội đồng quản trị của Ngân hàng Phát triển châu Phi (AfDB) đã phê duyệt việc thành lập một quỹ nhằm giúp chấm dứt nạn đói và suy dinh dưỡng ở trẻ em trong độ tuổi đi học tại châu lục.

Đội cứu hộ, cứu nạn Việt Nam hạ cánh xuống sân bay Yangon, sẵn sàng hỗ trợ khắc phục hậu quả động đất tại...

Đội cứu hộ của Việt Nam từ ngày mai sẽ triển khai nhiệm vụ cứu hộ, cứu nạn tại các nơi bị ảnh hưởng động đất ở Myanmar.

Bài đọc nhiều

Tiến triển mới trong đàm phán trần nợ công ở Mỹ

Chủ tịch Hạ viện Mỹ Kevin McCarthy và lãnh đạo phe đa số tại Thượng viện Chuck Schumer đang lên kế hoạch bỏ phiếu về một thỏa thuận lưỡng đảng nhằm giúp Mỹ tránh được một vụ vỡ nợ thảm khốc ngay trước ngày 1/6. “Chúng tôi vẫn chưa đạt được sự thống nhất về bất cứ điều gì, nhưng tôi đã nhìn thấy con đường đi đến một thỏa thuận về nguyên tắc vào cuối tuần này”,...

Ông Trump khen ngợi tỉ phú Elon Musk tại quốc hội

Tổng thống Mỹ Donald Trump phát biểu trước quốc hội ám chỉ tỉ phú Elon Musk đứng đầu Ban Hiệu quả chính phủ Mỹ (DOGE), trái với tuyên bố từ Nhà Trắng trước đó. ...

15 năm Trung Quốc sản xuất máy bay chở khách đầu tiên

Trung Quốc mất 15 năm để chế tạo C919, dòng máy bay thân hẹp nội địa đầu tiên, nhằm hiện thức hóa tham vọng tự chủ công nghệ hàng không. Source link

Mặt trận vô hình trên chiến trường Ukraine

Những cuộc chạm trán và khắc chế lẫn nhau trên mặt trận tác chiến điện tử giữa Nga và Ukraine cũng không kém phần khốc liệt như đạn pháo, tên lửa. Tại một chốt trinh sát ở tiền tuyến miền đông Ukraine, binh sĩ với bí danh Alain, thành viên trong một đội tình báo điện tử Ukraine, quyết định thay đổi vị trí. Anh cho rằng quân đội Nga có thể đã phát hiện ăng-ten của đội và...

Cùng chuyên mục

Tên lửa quỹ đạo của châu Âu rơi và phát nổ sau khi phóng

Tên lửa Spectrum phóng lên thất bại trong thử nghiệm vốn được trông đợi sẽ là bước tiến mới của châu Âu trong lĩnh vực không gian. ...

Israel quyết gây áp lực với Hamas, triển khai kế hoạch của ông Trump ở Gaza

Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu cho hay nội các Israel đồng ý gia tăng áp lực với Hamas, đồng thời tuyên bố nỗ lực thực hiện kế hoạch của Tổng thống Mỹ Donald Trump về việc khuyến khích người dân Dải Gaza 'di...

Thủ tướng Israel nêu rõ điều kiện cho giai đoạn đàm phán tiếp theo với Hamas, khẳng định không giấu giếm

Ngày 30/3, Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu cho biết nước này sẵn sàng thảo luận về giai đoạn tiếp theo của thỏa thuận nhằm chấm dứt xung đột ở Dải Gaza với điều kiện Hamas phải hạ vũ khí và rời khỏi vùng đất này.

Tổng thống Donald Trump tự tin về sáng kiến sáp nhập Greenland

Tổng thống Mỹ Donald Trump tin chắc 100% rằng sáng kiến sáp nhập Greenland của ông sẽ thành công.

Houthi phóng tên lửa vào Israel, tấn công tàu sân bay Mỹ 3 lần trong 24 giờ

Quân đội Israel ngày 30/3 xác nhận đã chặn được một tên lửa phóng từ Yemen, sau khi kích hoạt còi báo động không kích trên nhiều khu vực của Israel.

Mới nhất

ĐHĐCĐ thường niên TCT Viglacera 2025 qua lăng kính báo chí – Tổng công ty Viglacera

Đại hội đồng cổ đông (ĐHĐCĐ) thường niên 2025 của Tổng công ty Viglacera - CTCP (Mã: VGC) nhận được sự quan tâm rất lớn của cổ đông và xã hội. “Bức tranh tổng thể” về hoạt động sản xuất kinh doanh và đầu tư phát triển của Viglacera trong năm 2024 và những định hướng chiến lược...

Thủ tướng kỳ vọng làn sóng đầu tư mới từ Thụy Điển vào Việt Nam – Tổng công ty Hàng hải Việt Nam-VIMC

Trong chương trình thăm chính thức Vương quốc Thụy Điển, chiều 12/6 (giờ địa phương), tại Stockholm, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính cùng Bộ trưởng Hợp tác phát triển quốc tế và Ngoại thương Thụy Điển Benjamin Dousa cùng chủ trì Diễn đàn doanh nghiệp Việt Nam – Thụy Điển có chủ đề “Chuyển đổi xanh,...

Tin tức doanh nghiệp-Chủ tịch VNG Lê Hồng Minh chia sẻ tầm nhìn Go Global và AI cùng đoàn lãnh đạo YPO

Ngày 6/6/2025, Chủ tịch VNG, ông Lê Hồng Minh, đã có buổi gặp gỡ cùng đoàn lãnh đạo doanh nghiệp đến từ YPO Pan Greater Bay Area Chapter tại VNG Campus. Hoạt động này là một phần của chương trình giao lưu quốc tế của YPO, nhằm khám phá môi trường kinh doanh, văn hóa doanh nghiệp và chiến...

Petrolimex điều chỉnh giá xăng dầu từ 15 giờ 00 phút ngày 12.6.2025

Hà Nội, ngày 12.6.2025, Tập đoàn Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex/Tập đoàn - mã chứng khoán: PLX) chính thức điều chỉnh giá xăng dầu, theo đó mức giá mới như sau:Mức giá mới có hiệu lực từ thời điểm 15 giờ 00 phút ngày 12 tháng 6 năm 2025 cho đến kỳ điều hành giá xăng dầu tiếp...

Ước tồn Quỹ BOG tại Petrolimex ngày 12.6.2025

Tập đoàn Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex/ PLX/ Tập đoàn) điều chỉnh giá mặt hàng xăng dầu từ 15 giờ 00 ngày 12.6.2025 - chi tiết xem tại TCBC công bố trên website   www.petrolimex.com.vn.Trong chu kỳ điều chỉnh giá xăng dầu từ ngày 05.6.2025 đến trước thời điểm 15 giờ 00 ngày 12.6.2025, Quỹ bình ổn giá xăng...

Mới nhất