5 năm hậu Brexit – cuộc ‘ly hôn đầy sóng gió’ với EU, nước Anh đã thay đổi ra sao?

Một người đàn ông vẫy cờ Anh vào ngày Brexit ở London, Anh. (Nguồn: Reuters)

Cách đây đúng 5 năm, hai đám đông với tâm trạng trái ngược đã tập trung gần Tòa nhà Quốc hội Anh-một bên hân hoan vẫy cờ Liên hiệp Anh, bên kia rưng rưng nước mắt với lá cờ EU.

Vào lúc 23h ngày 31/1/2020 (giờ London), tức nửa đêm tại trụ sở EU ở Brussels, Vương quốc Anh chính thức rời khỏi khối sau gần 50 năm gắn bó. Quyết định này khép lại một giai đoạn tự do đi lại và thương mại giữa Anh với 27 quốc gia châu Âu khác.

Đối với những người ủng hộ Brexit, Anh giờ đây là một quốc gia có chủ quyền, hoàn toàn làm chủ vận mệnh của mình. Nhưng với phe phản đối, đất nước đã trở nên cô lập và suy yếu.

Không thể phủ nhận rằng nước Anh khi đó bị chia rẽ sâu sắc và đang bước vào một chặng đường đầy bấp bênh. 5 năm trôi qua, người dân và doanh nghiệp vẫn đang vật lộn với những dư chấn kinh tế, xã hội và văn hóa mà Brexit để lại.

“Tác động của Brexit thực sự rất sâu rộng”, Giáo sư Khoa học chính trị Anand Menon, Giám đốc Viện nghiên cứu “Nước Anh trong một châu Âu đang đổi thay” nhận định.

“Nó đã làm thay đổi nền kinh tế của chúng ta. Cả nền chính trị cũng biến đổi một cách căn bản”, ông nói và cho rằng: “Chúng ta đã chứng kiến sự phân cực mới xoay quanh vấn đề Brexit, giờ đây trở thành một phần trong các cuộc bầu cử chính trị”.

Từ lá phiếu bất ngờ đến hành trình đầy chông gai

Theo phân tích của bài báo trên ABC News, là một đất nước với niềm tự hào sâu sắc về lịch sử, Anh chưa bao giờ thực sự thoải mái trong vai trò thành viên EU.

Khi nước này tổ chức trưng cầu dân ý vào tháng 6/2016 về việc ở lại hay rời khỏi khối, bối cảnh kinh tế – xã hội đã tạo tiền đề cho làn sóng ủng hộ Brexit.

Hàng thập kỷ phi công nghiệp hóa, cùng với các chính sách cắt giảm chi tiêu công và làn sóng nhập cư cao, khiến lập luận rằng Brexit sẽ giúp Anh “giành lại quyền kiểm soát” biên giới, luật pháp và nền kinh tế trở nên hấp dẫn hơn bao giờ hết.

Thế nhưng, kết quả 52% ủng hộ rời EU và 48% muốn ở lại vẫn gây chấn động. Chính phủ Bảo thủ khi đó, vốn vận động để giữ Anh ở lại EU, và cả những người ủng hộ Brexit đều chưa có kế hoạch cụ thể cho một cuộc chia tay đầy phức tạp.

Sau cuộc trưng cầu dân ý là chuỗi năm tháng tranh cãi gay gắt về các điều khoản “ly hôn” giữa một EU tổn thương và một nước Anh chia rẽ.

Sự bế tắc trong Quốc hội cuối cùng đã khiến Thủ tướng Theresa May thất thế. Bà từ chức năm 2019, nhường chỗ cho ông Boris Johnson, người cam kết sẽ “hoàn tất Brexit”.

Nhưng mọi chuyện không hề đơn giản.

Ngày 31/1 đánh dấu 5 năm nước Anh chính thức rời khỏi Liên minh châu Âu EU. (Nguồn: Telegraph)

Doanh nghiệp xoay xở trong muôn vàn khó khăn

Anh rời EU mà không có thỏa thuận về quan hệ kinh tế tương lai với khối, vốn chiếm tới một nửa kim ngạch thương mại của nước này.

Sau khi chính thức rời đi, London và Brussels bước vào 11 tháng đàm phán căng thẳng, cuối cùng đạt được một thỏa thuận vào đêm Giáng sinh năm 2020.

Thỏa thuận thương mại ở mức tối thiểu cho phép hàng hóa giữa hai bên không bị áp thuế hay hạn ngạch, nhưng lại kéo theo hàng loạt thủ tục hành chính rườm rà, chi phí tăng cao và sự chậm trễ trong giao thương.

“Chúng tôi tốn kém hơn, vận hành chậm hơn và chắc chắn đắt đỏ hơn. Tuy nhiên, chúng tôi vẫn tồn tại”, anh Lars Andersen, chủ công ty My Nametags tại London, đơn vị chuyên xuất khẩu nhãn dán quần áo và đồ dùng học tập cho trẻ em đến hơn 150 quốc gia, chia sẻ.

Để duy trì việc kinh doanh với EU, anh Andersen buộc phải mở một cơ sở tại Ireland, nơi tiếp nhận toàn bộ đơn hàng từ Anh trước khi vận chuyển sang các nước châu Âu.

Anh cho rằng những phiền toái này vẫn đáng để duy trì hoạt động, nhưng nhiều doanh nghiệp nhỏ mà anh quen biết đã phải ngừng giao dịch với EU hoặc chuyển dây chuyền sản xuất ra ngoài nước Anh.

Cô Julianne Ponan, nhà sáng lập kiêm CEO của hãng thực phẩm không chứa chất gây dị ứng Creative Nature, từng có một thị trường xuất khẩu phát triển tại EU nhưng đã bị Brexit giáng một đòn nặng nề.

Tuy nhiên, cô đã nhanh chóng chuyển hướng sang Trung Đông và Australia, nơi cô coi là điểm sáng hiếm hoi hậu Brexit.

Sau khi thích nghi với những thủ tục rắc rối mới, Ponan đang dần khôi phục hoạt động tại châu Âu. “Tuy vậy, chúng tôi đã mất 4 năm tăng trưởng ở đó”, cô nói, “Đó mới là điều đáng tiếc nhất. Nếu Brexit không xảy ra, chúng tôi chắc chắn đã tiến xa hơn nhiều”.

Hệ lụy dài hạn, thương mại tổn thất nặng nề

Văn phòng Trách nhiệm Ngân sách của chính phủ Anh dự báo trong dài hạn, kim ngạch xuất nhập khẩu của nước này sẽ giảm khoảng 15% so với kịch bản nếu Anh vẫn ở lại EU. Năng suất kinh tế cũng được dự báo thấp hơn 4% so với mức có thể đạt được.

Những người ủng hộ Brexit lập luận rằng khó khăn ngắn hạn sẽ được bù đắp bằng khả năng tự do ký kết các thỏa thuận thương mại với các đối tác toàn cầu.

Kể từ khi rời EU, Anh đã đạt được các hiệp định thương mại với Australia, New Zealand và Canada.

Tuy nhiên, chuyên gia thương mại David Henig, thuộc Trung tâm Kinh tế chính trị quốc tế châu Âu, cho rằng những thỏa thuận này không thể bù đắp được những tổn thất trong thương mại với các nước láng giềng gần gũi của Anh.

“Những tập đoàn lớn không bị ảnh hưởng nhiều”, ông Henig nhận định thêm: “Chúng ta vẫn có Airbus, vẫn có ngành rượu whisky Scotland, vẫn duy trì lĩnh vực quốc phòng và dược phẩm lớn. Nhưng các doanh nghiệp tầm trung lại đang chật vật để giữ vững vị thế xuất khẩu. Và không có doanh nghiệp mới nào đến đầu tư cả”.

Không ít người tự hỏi Brexit đã mang lại lợi ích gì cho nước Anh? Ảnh minh họa. (Nguồn: The Guardian)

Không như kỳ vọng, nhưng khó có đường lùi

Ở nhiều khía cạnh, Brexit không diễn ra như cả phe ủng hộ lẫn phản đối từng hình dung. Đại dịch Covid-19 và cuộc xung đột Nga-Ukraine đã gây thêm những xáo trộn kinh tế, khiến tác động thực sự của việc Anh rời EU trở nên khó đo lường hơn.

Đáng chú ý, trong vấn đề nhập cư, Brexit lại tạo ra hiệu ứng trái ngược với dự đoán của nhiều người. Một trong những lý do khiến cử tri chọn rời EU là mong muốn kiểm soát chặt hơn dòng người nhập cư.

Thế nhưng hiện nay, số người nhập cư vào Anh thậm chí còn cao hơn trước Brexit, do chính phủ nước này cấp nhiều thị thực hơn cho lao động từ khắp nơi trên thế giới.

Cùng lúc đó, sự trỗi dậy của chủ nghĩa bảo hộ, đặc biệt với sự trở lại của Tổng thống Mỹ Donald Trump, khiến Anh rơi vào thế khó giữa hai lựa chọn: duy trì quan hệ gần gũi với láng giềng châu Âu hay củng cố “mối quan hệ đặc biệt” xuyên Đại Tây Dương với Mỹ.

“Thế giới bây giờ ít bao dung hơn nhiều so với năm 2016, khi chúng ta bỏ phiếu rời EU”, giáo sư Anand Menon nhận định.

Các cuộc thăm dò dư luận cho thấy, ngày càng nhiều người Anh tin rằng Brexit là một sai lầm. Tuy nhiên, khả năng đảo ngược quyết định này vẫn rất xa vời. Những ký ức về tranh cãi và chia rẽ vẫn còn nguyên vẹn, và không ai muốn lặp lại điều đó.

Thủ tướng Anh Keir Starmer, người giành chiến thắng trong cuộc bầu cử tháng 7/2024, cam kết “tái thiết lập” quan hệ với EU nhưng loại trừ khả năng gia nhập lại liên minh thuế quan hoặc thị trường chung.

Ông đặt mục tiêu thực hiện các điều chỉnh khiêm tốn hơn, như tạo điều kiện thuận lợi cho nghệ sĩ lưu diễn, công nhận bằng cấp nghề nghiệp giữa hai bên và tăng cường hợp tác trong thực thi pháp luật, an ninh.

Các lãnh đạo EU hoan nghênh sự thay đổi trong thái độ của Anh, nhưng họ cũng phải đối mặt với những thách thức nội bộ từ làn sóng dân túy gia tăng.

“Tôi hoàn toàn hiểu điều đó, thật khó để quay lại sau một cuộc ly hôn đầy sóng gió”, doanh nhân Lars Andersen chia sẻ. Dù vậy, anh vẫn hy vọng Anh và EU sẽ dần xích lại gần nhau theo cách tự nhiên và ít ồn ào.

“Tôi nghĩ điều đó sẽ xảy ra, nhưng sẽ diễn ra chậm rãi và tinh tế, thay vì được chính trị gia công khai tuyên bố”, anh chia sẻ đầy hy vọng.